Samsun'u kana bulayan çeteler

Özellikle Balkan savaşı sırasında kurdukları çetelerle, Müslüman köylere, asker alımları nedeniyle savunmasız kalmalarını da fırsat bilerek saldırılar gerçekleştirmiş, artan gerginlik ayrılıkçı çatışmaları beraberinde getirmiştir.

O tarihten itibaren Paris Konferansında da geçtiği şekliyle Pontus İsyanı başlamış, 19 Mayıs 1919’da Atatürk’ün Samsun’a çıkışından sonra bölgede isyan ateşi sönmeye başlamış, 6 Şubat 1923’te de Ankara Hükümeti isyanı sona erdirmiştir.

İKİ MÜSLAMAN KÖYLÜYÜ DİRİ DİRİ YAKTILAR

Osmanlı’nın I. Dünya Savaşından mağlup çıkması üzerine bütün kasabalarda ve köylerde ne kadar Rum varsa hepsi silahlandırıldı. Samsun, 1. Dünya Savaşı döneminde Pontus Rum İmparatorluğu faaliyetleri nedeniyle silahlı çetelerin yer aldığı bölgelerden biri olarak dikkat çekiyordu.

Mütareke ile birlikte, Samsun havalisinde Pontusçuların en yoğun faaliyet gösterdikleri yerler başta “Nebyan” olmak üzere Bafra, Samsun, Alaçam, Vezirköprü, Merkez Rum Köyleri, Havza, Çarsamba, Terme, Ladik, Kavak idi. Rum çeteleri müslüman köylerine büyük zararlar vermişlerdir. Rum köylerinde gizlenen bu çeteler,  müslüman köylerini yakmak, ahalisini öldürmek ve ateşe atmak, yol kesmek, dağa adam kaldırma, fidye almak ve posta arabalarını soymak gibi eylemlerde bulunmak suretiyle bölgedeki huzur ve güven ortamını bozmuşlardır. Hayat mücadelesine girişen Türk Milleti cephede meşgul iken Rum çeteleri ağır iskence ve katliamlara başlamıstı.

O dönemdeki resmi raporlara bakıldığında Nebiyan çetelerinin birçok korkunç olaya karıştıkları görülmüştür. Kasnakçımermer köyünden iki müslüman köylünün, sırt sırta bağlanıp, diri diri yakılmasıyla Nebiyan’da senelerce devam edecek olan kanlı olaylar da başlamış oldu. Nebiyan çeteleri saldırılarını Nebiyan dışına da taşımaya başladı ve karşılaştıkları tüm köyleri basıp, yağmalamaya başladılar.

İşte ilçe ilçe Samsun’da eşkiyalık yapan Pontusçu Rum çeteleri ve faaliyetleri

SAMSUN

Samsun, Pontus Rumluğu ve Rumların meydana getirdiği çeteler için beyin görevini görmüştür. Akşamları dısarı çıkmak bölge insanı için tehlikeli bir hale gelmişti. Rum nüfus ve çeteler büyük oranda silahlıydılar. Samsun çevresinde Rum çetelerinin korkunç tüyler ürpertici olayı vardır. Güney ve Beylerce faciası... 24 Müslüman erkek, kadın, çocuk ve ihtiyar toplu olarak şehit edilmistir. Güney Köyünden 13, Beylerce Köyünden 11 kisi öldürülmüştür. Samsun’un güneyinde Duayeri isimli bölgede Hosri Çetesinin kurduğu pusuya düşen Koruluk köylülerinden 20 kişi, 7 Ekim 1921’de acımasızca öldürülmüşlerdir. Toplam 51 müslüman katledilmiş, 500 civarı ev yakılmıştır.

Samsun’daki Rum çeteleri şunlardır: Derecik Köyünden Anastesoğlu Hacı ve Biraderleri, Yarmalı Yatak Köyünden Satırhan Hacı Bedros, Karasungur Köyünden Haridosoğlu Kara Dimitri çeteleriydi. Ayrıca isimleriyle tanınan, Yorgi, İstefanoğlu Kör Panayut, Sava damadı Sovakim, Kethüdaoğlu Haralambos, Krekioglu Sava, Nikolaoğlu Kosti, Abanoz Yorgi, Yanko, Penayutoğlu Kosti, Vasilaki, Nikofor, Sokuloğlu ve Kliboğlu Yanko.

 BAFRA

Bafra ilçesinde bulunan Nebiyan bölgesinde arazinin sarp olması ve Rum köylerinin asi oluşundan dolayı çete faaliyetlerinin en çok görüldüğü bölgeler arasında yer alıyordu. Resmi kayıtlara bakıldığı zaman Nebiyan bölgesinde 17 Rum köyünün olduğu, bu köylerde toplam 8 bin 612 kişi yaşıyordu. Bu Rum köyleri seferberlik emrine uymadıkları gibi, aynı emre uymak istemeyen Bafra Rumları da Nebiyan’a katılmaya başladılar. 1500’e yakın silahlı çıkarabilen bu bölgedeki 17 Rum köyü seferberlik emrine uymadıkları gibi, aynı emre uymak istemeyen Bafra Rumlarını da Nebiyan’a katılmaya zorladılar. Bu bölgede ilk kanlı sahne 150 haneli Çağşur köyünde yaşandı.

Nebyan Çeteleri köye aniden baskın yaparak, köyü baştan sona bir hane bırakmadan yaktılar. Köy halkını beşikteki çocuktan en yaşlı ihtiyarına kadar tamamen öldürdüler. Bu kanlı ve vahşi başarıdan cüretlerini artıran Rum eşkiyaları Koşaca Köyünü de aynı sekilde toptan yakmak suretiyle köy halkının tamamını öldürdüler. Boyalı, Türkmenler, Kasnakçı, Kuşkayası ve Çepniler köylerini de bölüm bölüm yakarak halkı yok edildi. Yalnız Çağşur ve Koşaca facialarında şehit edilen müslümanların sayısı 367’dir. Bafra çevresindeki köylerde yine 1920 yılı sonuna kadar Rum çeteleri tarafından gerçekleştirilen değişik olaylardaki öldürülmeler eklenince genel toplam sayı 534’e ulaşmaktadır.

Bafra’daki Rum çetelerini, Nebiyan’da Akçaalan Köyünden Nikola’nın Anastas yönetiyordu.

Bafra’daki Rum çeteleri şunlardır: Matbaacının Hesakil, Yorgi biraderi Platon Hacı Andon, Anastas Yorgi, Pandolaki, Perikles, Elbedas, Eczacı Aliko, Alaçamlı Perikles, Reji Müdürü Duracı, Papas Anestes, Kerabus Yazıcıoğlu, Orak’in oğlu Penayut, Hacı Abos, Doğanoğlu Todori, Nikola’nın Anastas, Sokrat, Suzirioğlu Kiryako, Balçıoğlu Yorgi, Tasçıoğlu Sava, Koli, Kostantin, Avrakim Hoca.

ALAÇAM

Alaçam nahiyesindeki Hacı Yakuf’un oğlu Perikles, Kuyucakoğlu ve Hacı Todor Pontus Kulübünün kurucularıydılar. Rum çeteler katlettikleri Türklerin cesetlerini ağaçlara asmak suretiyle dehşet saçmakta, gasp ettikleri mal ve hayvanlarla hem ihtiyaçlarını gidermekte, hem de satarak gelir temin etmekte idiler. Bu çetelerin faaliyetleri sonucunda 47 kişi öldürülmüş, 54 hayvan ve 2 tabanca, 640.000 kuruşluk mal gasp edilmiştir.

Alaçam’daki Rum çeteleri şunlardır: Pergelli Papazı Baba Mihail’in kardeşi Anastas, Koca Daban Yorgi, Kavaklıoğlu Yuvani, İnderesi Köyünden Balçıoğlu Yorgi, Deli Yani, Karahüseyinli Köyünden Çapulcu Lefter.

ÇARŞAMBA

Çarşamba kazası Rum hadiselerinin en az yaşandıgı bölgedir. Bu bölgede ateşkesin ardından Ermenilerle Rumlar, ortak düşman kabul ettikleri Türkleri yok etmek için çaba sarf etmişlerdir. Çarşamba kazasında Rum çetelerin saldırısıyla 14 köy tahrip olmus, 355 ev, 2 cami, 2 okul ve 24 samanlık olmak üzere 382 bina yakılmış, 2 öldürme, 3 çiftlik yakılması, 2 ırza tecavüz, 100 değişik hırsızlık ve gasp olayları yaşanmıştır.

Çarsamba’daki Rum çeteleri şunlardır: Tekfurlu Kara Artinoğlu Urusa, Yozgatlı Artin, Kabacevizli Sarı Ohannes, Topalın Kirkor, Çimpik Usta ve kardeşi, Eğridereli Tüylüoğlu Orut, Advat, Emikli Apyam, Martelli Şahin, Kapıkayadan Mıgır, Karanın Haçik, Martelli, Kevork, Minasoğulları, Havancı Kirkor, Serup, Arfest, Mihail, Defavil, Kara Haçik ve Sarı Haçik.

TERME

Terme köylerinde 6 tür olayı gerçekleştiren 27 eşkiyadan 13’ü Rum, 14’ü Ermeni’dir. Bu olaylar içerisinde 2 öldürme olay yaşanmıştır. Terme’de yaşanan olaylardan en önemlisi Ünye’nin Çakal köyünden Mihail, Gazar ve Serkis adında biri Rum, ikisi Ermeni üç çete reisi tarafından Koçan Köyüne yapılan baskındır. Baskında köyün bütün taşınabilir malları ve bütün hayvanları gasp ve yağmalanmıstır. Terme’nin İlimdağı ve Çangeriş ormanları Rum çetelerinin barınağı durumunda idi.

Terme’deki Rum çeteleri şunlardır: Çangeris Köyünden Sarı Yani, Kara Banayıt, Anastas, İlimdagı Köyünden Mandiloğlu Artin, Papasoğlu İstefan, Limandere köyünden Trabzonluoğlu Hacı Sava, Kocaman Köyünden Artin, Ünye’nin Gürgen Köyünden Moris, Çakal Köyünden Mihail, Gazar, Serkis, Rafael, Tahmazoğlu Haçik, Baltacıoğlu Kirapus.

VEZİRKÖPRÜ

Pontus çetelerinin büyük ölçüde faaliyet gösterdikleri yerlerden biri de Vezirköprü’dür. Bölgede 66 cinayet işlenmiştir. 800 kişilik büyük bir Rum çetesi tarafından iki köyde halkın tümü katliama uğratılarak, evleri yakılmıştır. Bu tüyler ürpertici cinayetlere uğrayan köyler, Ortaklar ve Esenbey köyleridir.

Vezirköprü’deki Rum çeteleri şunlardır: İliya Patlakoğlu, Deli Mina, Tütüncüoğlu Hacı, Mihailoğlu Nikola, Fidas, Sova, Sovakim, Kısa Yorgi, Kara Todor, Topal Hoca, Anestes, Orakoğlu Anestes, Fode, Patlos, Nazek, Kostantin Çavus ve Dimitri.

LADİK

Bölgede Rum çeteleri tarafından 43 olay yaşanmıştır. Bu olayların en önemlisi 31 Ağustos 1921 günü 80 kadar silahlı, 100 kadar da kadın ve erkek silahsız Rum eşkiyasından oluşan çete, Küpecik Köyünü basmıştır. 5 erkek, 1 kadın olmak üzere 6 kişi Rumların evlerini ateşe vermeleri sonucu can verirken 7 erkek, 3 kadın kurşunlanarak öldürülmüştü. 2 erkek ağır yaralanmış, 2 kadın dağa kaldırılmıştır. Toplam 213 bina yanmış, 159 baş çiftlik hayvanı gasp edilmiştir.

Ladik’teki Rum çeteleri şunlardır: Sokrad ve Avanesi, Sarı Pavlı, Samsunlu Estil, Rum Dimyet, Kode Çavuş.

HAVZA

Havza’ya bağlı Rum köylerinin büyük çoğunluğu Tavşandağı ile Nebiyan dağı arasındadır. Bu Rum köyleri ve buradaki Rum çeteleri kuzeyden Bafra ve Samsun, doğudan Ladik’in Rum köyleri ile çevrili olduğundan, bir olay çıkması halinde kolayca takviye destek alabiliyordu. Havza’nın çete reislerinden Sokrat’ın adamlarından olan 12 kişilik bir çete bir müslüman köyünden kan bedeli olarak 2.000 lira almıs, köyü iki defa soymus, 1 hoca ile 4 arkadaşını öldürmüştür. Bu çetelerin sayı olarak bilinen öldürme olaylarının toplamı 13’tür. Ancak bunun dışında başka cinayetlerin de olduğu söylenmekte.

Havza’daki Rum çeteleri şunlardır: Simonoğlu Andreya, Lefteroğlu Vasil, Gavril, Terzi Panço, Papasoğlu Manuel, Seferoğlu Yorgi, Periklesin Sava, Engizoğlu Ando Çavuş, Zurnacı Sava, Anestes, Deli Tanes, Topal Bedros, Hacı Çavus, Tombak, Yani, Kısabacak, Kumarcı Vasil ve Sarı Pavlı.

HÜKÜMET HAREKETE GEÇTİ

Rum çetelerinin kanlı olayları sonrasında hükümet, adı geçen çetelerin gözetim altına alınmalarına karar verdi. Çetelerin faaliyetlerinin artması ile birlikte hükümet yaptırımlarını sertleştirdi. Çetelere gerekli karşılığın verilmesi konusunda Merkez Ordusu Komutanlığına talimat verildi. Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a ayak bastığı günlerde bölgede Rumlar ilan edilmemiş bir savaşı başlatmışlardı.

Milli Mücadelemizin başarı ile sonuçlanması neticesinde Pontus Devleti kurma hayali tamamen suya düştü. Kendilerine katılmayan Rumları dahi öldürmekten çekinmeyen gözü dönmüs Rum çeteleri,yüzlerce insanımızı kadın, çocuk ve ihtiyar demeden katletmiş ve tarihe kanlı sayfalar bırakmışlardır.

Kaynak: Millî Mücadele’de Canik Sancagı’nda Pontosçu Faaliyetler, Pontus Meselesi, Fethi Bey’in Eskiyaya Beyânnamesi, Alaçam Tarihi, Anadolu’daki Rumlar ve Pontus Meselesi