Başkanlık Sistemi nedir?
Başkanlık Sistemi, devlet yönetiminde tek bir kişinin başkanlığında yasama ve yürütme organlarının halk tarafından ayrı ayrı seçilip, göreve getirildiği, dolayısıyla da birbirlerine karşı değil halka karşı sorumlu olduğu, görev sürelerinin ise sabit olduğu hükümet sistemidir.
Kuvvetler ayrılığı ilkesinin sert bir şekilde uygulandığı başkanlık sistemi, uygulandığı kimi ülkelerde yolsuzluk, otoriterlik, tanıdık kayırma, diktatörlüğe araç olma ve çoğulculuk karşıtı uygulamalarla gündeme geldiğinden yoğun eleştiri almaktadır. Başkanlık sisteminin bulunduğu kimi ülkeler bu sebeplerden dolayı parlamenter sisteme geçiş yapmıştır.
Başkanlık sisteminin özellikleri:
* Yürütme ile yasama organı birbirinden bağımsızdır
* Yürütme organı, tek kişiden oluşur
* Sabir bir başkanlık süresi vardır, erken seçim yapılamaz.
* Kabine üyeleri devlet başkanıyla beraber çalışır
* Başkanının bakanlar kurulu için önerdiği adaylar ve hakimler yasama organı tarafından onaylanmak zorundadır.
* Başkan, kabine üyeleri, ordu yada yürütme organından herhangi bir çalışanı doğrudan yönetme hakkına sahiptir, sadece hakimleri fesh etme veya onlara emir verme yetkisi yoktur.
* Başkan, hüküm giymiş mahkûm ve suçluları affetme veya cezalarını hafifletme hakkına sahiptir.
* Yürütme, yasamanın güvenine dayanmaz, yasamayı feshedemez ve yürütme organında yer alan kişi aynı zamanda yasamada da görev yapamaz.
Günümüzde 59 ülkede uygulanan Başkanlık Sistemi, cumhuriyet rejimine sahiptir.
Başkanlık Sisteminin iyi yanları:
* Başkan doğrudan halk tarafından seçilir, bu yüzden de bu şekilde seçilmiş bir liderin herhangi bir yasama organı tarafından dolaylı yollarla seçilen bir lidere kıyasla daha demokratik olduğu görüşü savunulur. Ancak, başkanı kendisini seçen vatandaşların istediği yönde politikalar uygulamadığı takdirde yönetimden alınamaz. Örneğin ABD'de devlet başkanı yalnızca yasama meclisi soruşturmasıyla görevden alınıyor.
* Yasama ve yürütmenin birbirinden ayrı olması, her iki birimin de birbirini karşılıklı denetleyebilmesi sebebiyle avantaj olarak kabul edilir. Bu her iki birimin de birbirini karşılıklı olarak denetleyebilmesi, suistimalin ve makamın kötüye kullanmanın önüne geçer. Yasamanın yürütmeyi durdurması ancak, güvensizlik oyu ile olur. Başkanlık sisteminde devlet başkanının görevden alınması gibi bir korkusu olmadığından yasama meclisi üyelerinin eleştirilerini yapıcı olarak kabul edecektir.
* Başkanlık sistemini savunanlar sorunlara parlamenter sistemden daha hızlı yanıt verilip, çözüm üretildiğini savunurlar. Güçlü yetkilerle donatılan cumhurbaşkanı, değişiklikleri ivedilikle işleme koyar,ancak bazılarına göre ise kuvvetler ayrılığı sistemi yavaşlatır.
* Bu sistemde yürütmeyi temsil eden cumhurbaşkanı, yasama organını fesh edememz, yasama organının da cumhurbaşkanını güvensizlik oyu ile düşürme yetkisi yoktur. Görev süreleri belli olan bu iki organın yetkilerine bakıldığında bu anlamda istikrardan söz edilebilir.Pek çok kişi başkanlık sisteminin zor durumdaki bir ülkenin dönerli başbakanlıktansa sabit süreli bir cumhurbaşkanı tarafından yönetilmesinin daha sağlıklı olduğunu düşünmektedir.
Başkanlık Sisteminin kötü tarafları:
* Başkanlık sisteminde devlet başkanı isterse mensubu olduğu partiyi bile terk bile edebilir, herhangi bir grupla ittifak ve işbirliğine ihtiyaç duymaksızın tek başına başkanlık durumu pek çok sebepten endişe vericidir. Çok büyük yetkilerin tek bir kişiye verilmesi sakıncalı kabul edilir. Başkanlık sistemini uygulamaya koyan bazı ülkeler daha sonra otoriter rejime kaymışlardır.
Bu sistemde yasama meclisi ve cumhurbaşkanı eşit yetkilere sahiptir ve hükümetin değişik organları arasındaki çıkan anlaşmazlıkları çözmek çok zordur. Bu duruma örnek olarak Ekvador siyasi tarihinde bazı devlet başkanlarının yasama meclisini görmezden geldiği ve hatta bir devlet başkanının Millet Meclisine gözyaşartıcı bomba attırması olayı yada bir diğer cumhurbaşkanının meclisin isteklerini onaylasın diye askerlerce kaçırılması verilevbilir.
* Başkanlık sisteminde halka parlamenter sistemdeki gibi hesap sorma hakkı vermediği söylenir. Devlet başkanı veya meclis karşılıklı olarak birbirlerini suçlayarak olayın yükümlülüğünden kaçabilirler.
* Devlet başkanı görev süresi dolmadan görevden alınamaz, verimsiz ve halk tarafında sevilmeyen bir hale gelse yada politikaları halkın çoğunluğu tarafından kabul görmese bile görev süresi dolana kadar görevde kalma hakkına sahiptir.
* Birçok siyaset bilimciye göre tüm yürütme gücünün devlet başkanının elinde toplanması, demokratik denge unsurlarının yeterince güçlü olmadığı ülkelerde kolayca otoriter rejime yol açabilmektedir.
Türkiye'de getirilmesi planlanan Başkanlık sistemine göre başkan seçilecek kişi milletvekili seçilme yeterliliğine sahip, yükseköğrenim mezunu, 40 yaşını doldurmuş olma şartını yerine getirmesi gerekiyor ve görev süresi 5 yıl olacak olan başkan, en fazla 2 kez seçilebilecek.
Aday olmak için ise son seçimde en az yüzde 5 oy alan gösterilebilir, bir de belli sayıda vatandaşın imzası ile aday gösterme de tartışılmakta. Eğer kabul gördüğü takdirde 100 bin veya daha üstünde vatandaş bir ismin aday olması için imza verdiği takdirde o kişiyi aday gösterilebilecek.
Başkanlık seçimlerinde ilk turda oyların yarıdan fazlasını alan aday başkan seçilecek. Fakat eğer bu oy oranı yakalanamaz ise iki hafta sonra ikinci tur yapılır. Bu ikinci tura ilk turda en fazla oyu alan iki aday katılır ve en yüksek oyu alan aday başkan olarak seçilmiş olur.
Kaynaklar: Sabah, Yeni Akit, Wikipedia,
Başkanlık Sistemi, devlet yönetiminde tek bir kişinin başkanlığında yasama ve yürütme organlarının halk tarafından ayrı ayrı seçilip, göreve getirildiği, dolayısıyla da birbirlerine karşı değil halka karşı sorumlu olduğu, görev sürelerinin ise sabit olduğu hükümet sistemidir.
Kuvvetler ayrılığı ilkesinin sert bir şekilde uygulandığı başkanlık sistemi, uygulandığı kimi ülkelerde yolsuzluk, otoriterlik, tanıdık kayırma, diktatörlüğe araç olma ve çoğulculuk karşıtı uygulamalarla gündeme geldiğinden yoğun eleştiri almaktadır. Başkanlık sisteminin bulunduğu kimi ülkeler bu sebeplerden dolayı parlamenter sisteme geçiş yapmıştır.
Başkanlık sisteminin özellikleri:
* Yürütme ile yasama organı birbirinden bağımsızdır
* Yürütme organı, tek kişiden oluşur
* Sabir bir başkanlık süresi vardır, erken seçim yapılamaz.
* Kabine üyeleri devlet başkanıyla beraber çalışır
* Başkanının bakanlar kurulu için önerdiği adaylar ve hakimler yasama organı tarafından onaylanmak zorundadır.
* Başkan, kabine üyeleri, ordu yada yürütme organından herhangi bir çalışanı doğrudan yönetme hakkına sahiptir, sadece hakimleri fesh etme veya onlara emir verme yetkisi yoktur.
* Başkan, hüküm giymiş mahkûm ve suçluları affetme veya cezalarını hafifletme hakkına sahiptir.
* Yürütme, yasamanın güvenine dayanmaz, yasamayı feshedemez ve yürütme organında yer alan kişi aynı zamanda yasamada da görev yapamaz.
Günümüzde 59 ülkede uygulanan Başkanlık Sistemi, cumhuriyet rejimine sahiptir.
Başkanlık Sisteminin iyi yanları:
* Başkan doğrudan halk tarafından seçilir, bu yüzden de bu şekilde seçilmiş bir liderin herhangi bir yasama organı tarafından dolaylı yollarla seçilen bir lidere kıyasla daha demokratik olduğu görüşü savunulur. Ancak, başkanı kendisini seçen vatandaşların istediği yönde politikalar uygulamadığı takdirde yönetimden alınamaz. Örneğin ABD'de devlet başkanı yalnızca yasama meclisi soruşturmasıyla görevden alınıyor.
* Yasama ve yürütmenin birbirinden ayrı olması, her iki birimin de birbirini karşılıklı denetleyebilmesi sebebiyle avantaj olarak kabul edilir. Bu her iki birimin de birbirini karşılıklı olarak denetleyebilmesi, suistimalin ve makamın kötüye kullanmanın önüne geçer. Yasamanın yürütmeyi durdurması ancak, güvensizlik oyu ile olur. Başkanlık sisteminde devlet başkanının görevden alınması gibi bir korkusu olmadığından yasama meclisi üyelerinin eleştirilerini yapıcı olarak kabul edecektir.
* Başkanlık sistemini savunanlar sorunlara parlamenter sistemden daha hızlı yanıt verilip, çözüm üretildiğini savunurlar. Güçlü yetkilerle donatılan cumhurbaşkanı, değişiklikleri ivedilikle işleme koyar,ancak bazılarına göre ise kuvvetler ayrılığı sistemi yavaşlatır.
* Bu sistemde yürütmeyi temsil eden cumhurbaşkanı, yasama organını fesh edememz, yasama organının da cumhurbaşkanını güvensizlik oyu ile düşürme yetkisi yoktur. Görev süreleri belli olan bu iki organın yetkilerine bakıldığında bu anlamda istikrardan söz edilebilir.Pek çok kişi başkanlık sisteminin zor durumdaki bir ülkenin dönerli başbakanlıktansa sabit süreli bir cumhurbaşkanı tarafından yönetilmesinin daha sağlıklı olduğunu düşünmektedir.
Başkanlık Sisteminin kötü tarafları:
* Başkanlık sisteminde devlet başkanı isterse mensubu olduğu partiyi bile terk bile edebilir, herhangi bir grupla ittifak ve işbirliğine ihtiyaç duymaksızın tek başına başkanlık durumu pek çok sebepten endişe vericidir. Çok büyük yetkilerin tek bir kişiye verilmesi sakıncalı kabul edilir. Başkanlık sistemini uygulamaya koyan bazı ülkeler daha sonra otoriter rejime kaymışlardır.
Bu sistemde yasama meclisi ve cumhurbaşkanı eşit yetkilere sahiptir ve hükümetin değişik organları arasındaki çıkan anlaşmazlıkları çözmek çok zordur. Bu duruma örnek olarak Ekvador siyasi tarihinde bazı devlet başkanlarının yasama meclisini görmezden geldiği ve hatta bir devlet başkanının Millet Meclisine gözyaşartıcı bomba attırması olayı yada bir diğer cumhurbaşkanının meclisin isteklerini onaylasın diye askerlerce kaçırılması verilevbilir.
* Başkanlık sisteminde halka parlamenter sistemdeki gibi hesap sorma hakkı vermediği söylenir. Devlet başkanı veya meclis karşılıklı olarak birbirlerini suçlayarak olayın yükümlülüğünden kaçabilirler.
* Devlet başkanı görev süresi dolmadan görevden alınamaz, verimsiz ve halk tarafında sevilmeyen bir hale gelse yada politikaları halkın çoğunluğu tarafından kabul görmese bile görev süresi dolana kadar görevde kalma hakkına sahiptir.
* Birçok siyaset bilimciye göre tüm yürütme gücünün devlet başkanının elinde toplanması, demokratik denge unsurlarının yeterince güçlü olmadığı ülkelerde kolayca otoriter rejime yol açabilmektedir.
Türkiye'de getirilmesi planlanan Başkanlık sistemine göre başkan seçilecek kişi milletvekili seçilme yeterliliğine sahip, yükseköğrenim mezunu, 40 yaşını doldurmuş olma şartını yerine getirmesi gerekiyor ve görev süresi 5 yıl olacak olan başkan, en fazla 2 kez seçilebilecek.
Aday olmak için ise son seçimde en az yüzde 5 oy alan gösterilebilir, bir de belli sayıda vatandaşın imzası ile aday gösterme de tartışılmakta. Eğer kabul gördüğü takdirde 100 bin veya daha üstünde vatandaş bir ismin aday olması için imza verdiği takdirde o kişiyi aday gösterilebilecek.
Başkanlık seçimlerinde ilk turda oyların yarıdan fazlasını alan aday başkan seçilecek. Fakat eğer bu oy oranı yakalanamaz ise iki hafta sonra ikinci tur yapılır. Bu ikinci tura ilk turda en fazla oyu alan iki aday katılır ve en yüksek oyu alan aday başkan olarak seçilmiş olur.
Kaynaklar: Sabah, Yeni Akit, Wikipedia,
Son Güncelleme: 09.11.2016 09:27
