Önce bilgisayar oyunlarıyla başlayan ardından internet ve sosyal medya ile devam eden “teknoloji bağımlılığı” öncelikle ailelerin ve ruh sağlığı çalışanlarının başlıca uğraş alanlarından biri haline geldi. Ancak şunu da kabul etmeliyiz ki tehlikelerinin yanında hayatın bir parçası olarak teknolojiye de muhtacız. Bu yazıda belki de ailelerimizin kafasını kurcalayan en kritik sorulardan birini irdeleyeceğiz. Çocukların bireysel telefon için uygun yaşı ne zamandır?
Bilinçli bir aile bu soruyu kendisine sormaya başladığında muhtemelen çocuğu 10-12 yaşa gelmiş demektir. Bu yaştan önce hem çocuğun bireysel gelişimi hem de fiziksel çevresi göz önüne alındığında uzmanlar tarafından bireysel telefon önerilmemektedir. Ancak sadece yaş telefon sahibi olmak için tek başına yeterli kriter değil. Bilinçli aile yaşla birlikte şu sorulara da cevap vermelidir:
*Çocuğunuz kendisi için maddi olarak değerli eşyalarını sık sık kaybeder mi? Mesela atkısını, montunu okul servisinde bir yıl içinde 3’ten fazla unuttu mu?
*Çocuğunuz haftalık olarak verdiğiniz cep harçlığını düzgün bir şekilde harcıyor mu? Yoksa dürtüsel şekilde hepsini bir günde mi harcıyor?
*Çocuğunuz bilgisayar oyunları veya sosyal medya ile kendini sınırlamakta zorlanıyor mu?
*Çocuğunuzun sanal dünya dışında gerçek hayatta yaşıtları ile ilişkileri nasıl?
*Çocuğunuzun Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu gibi bir psikiyatrik hastalığı var mı?
Çocukların özellikle sosyal medya konusunda sorun yaşayacağını düşünen aileler, sadece konuşma ve kısa mesaj hizmeti veren “akıllı olmayan” bildiğimiz tuşlu bir telefonu da çocuklarına alabilirler.
Ailelerimiz telefon ile birlikte diğer medya gereçlerinin de kullanımı ile ilgili mutlaka bilgi sahibi olmalıdır. Artık günümüzde çocukların sosyal medya ve teknoloji kullanımı ile ilgili “Bence şu kadar yeterli” veya “Benim çocuğuma bu kadar saat yeter” şeklinde öznel tutumlara yer bırakmayacak şekilde 2016 yılında Amerikan Pediatri Derneği(APD) ailelere çocuklarının tüm medya araçlarını nasıl kullanacağına dair bir rehber hazırladı. Bu rehbere göre belli yaş aralıklarına göre çocukların medya ile ilgili sınırlamaları net bir şekilde ortaya kondu. Bu rehbere göre;
Erken Çocukluk Dönemi (0-4 yaş): APD, 2 yaş altında televizyon ve diğer medya araçları ile son derece kısıtlı maruziyeti önermektedir. Bu günde 15 dakikadan az olmalıdır. Çünkü bu yaşlar beyin gelişminin en hızlı olduğu dönemdir, bu nedenle de çocuklar, ekranlardan daha fazla insanlarla ilişkiye girmelidir. Bu yaşlarda aile bireylerinin örnek olması davranış gelişimi için çok önemlidir. Ebeveynler çocuklarıyla ilgilenirken diğer medya organlarını mutlaka etkileşim alanı dışında tutmalıdırlar. Örneğin yemek masasında telefon kullanmamak ve onunla oyun oynarken televizyonun kapalı olması gibi.
Okul Çağı Çocukluk Dönemi (5-11 yaş): APD bu yaş grubunda televizyon ve benzeri medya araçlarının (bilgisayar, tablet, akıllı telefon gibi) kullanımını günlük 2 saatin üzerinde olmaması gerektiğini belirtmektedir.
Ergenlik Dönemi (12 yaş ve üzeri): Bu dönemde televizyon ve diğer medya araçları, sadece beyin gelişimini negatif etkilemekle kalmıyor. Dönem gereği özellikle üçüncü şahıslarla etkileşimler sonucu çok vahim olayların başlangıcı olabiliyor. Rehber bu dönem için önerilerini şu şekilde sıralamakta;
- Her yaşta olduğu gibi aileler bu yaşta da davranışlar açısından örnek olmaya devam etmeli. Ev içi iletişim ön planda olmalı. Unutmayın çocuğunuz arkadaşlarını daha fazla önemse de hala size ihtiyaç duymaktadır.
- Bu dönemde işin içine sosyal medya araçları girmekte ve özellikle aileler bu noktada çocuklarının sosyal medya hesaplarını kontrol etmelidir. Bu kulağa hoş gelmese de onu takip etmek arkadaşlarını incelemek ve sosyal medyada görüştüğü kişilerin kim olduklarını bilmek çok önemli. Ancak çocuğunuzun uygun bulmadığınız bir paylaşım fark ederseniz uyarıda bulunmak için sosyal medyayı kullanmayın, paylaşımlarına yorum yapmayın sadece iyi birer gözlemci olun!!
- Sosyal medya gruplarında kendi fotoğraflarını veya videolarını paylaşmasının son derece tehlikeli sonuçlar doğurabileceği ve bu görüntülerin kötü amaçlı kişilerin eline geçebileceği konusu sıklıkla konuşulmalıdır. İnternet ortamının aslında ne kadar sanal ve güvensiz bir yer olduğu üzerinde durulmalıdır.
Tüm hazırlıkları tamamladığınızda ve artık çocuğunuza telefon almaya karar verdiğinizde, en başından belli kuralları konuşmak ve bu kurallara uyulmadığında ne gibi yaptırımların olabileceği konusunda da çocukla anlaşmaya varılmalıdır. Bu kuralların genel çerçevesi şu şekilde olmalı;
*Telefona mutlaka şifre konulmalı ve şifre aile bireyleri dışında kimseyle paylaşılmamalı
*Telefonda geçecek süre mutlaka önceden belirlenmeli
* Telefon kaybolur, bozulur veya kırılırsa nasıl bir yol izleneceği konusunda çocukla anlaşmaya varılmalı
*Telefondan hangi durumlarda ayrı kalınacağı belirlenmeli (Uyumadan bir saat önce telefon bırakılmalı, ödev saatlerinde ve akşam yemeği yerken telefonlar kapatılmalı vb...)
* Üye olunacak sosyal medya sitelerinin şifreleri anne baba tarafından bilinmeli yazışmalar ve mesajlar takip edilmeli, tanınmayan kişilerden gelen mesaj veya arkadaşlık istekleri kabul edilmemeli
* Eğer online oyunlar için kredi kartı harcaması yapılacaksa bunun limitleri önceden belirlenmeli
Sonuç olarak teknoloji hayatımızın bir parçası, belirli kurallar ve sınırlar çerçevesinde başta güvenlik ve eğitim olmak üzere faydaları yadsınamaz. Önemli olan çocuğumuzu iyi tanıyıp, ona göre karar vermektir. Unutmayalım çocuklarımızın mutluluğu çok önemli ama anne baba olarak asıl görevimiz çocuğumuz için neyin doğru neyin yanlış olduğunu belirlemek. İşte o zaman daha iyi ebeveynler olabiliriz.
Uz.Dr. Melih Nuri KARAKURT